Filfresh(Melatonin 3mg) သဘာဝအိပ္ေဆး

ဆရာ က်ေနာ္ညဆိုအိပ္လို႕မရတာ ၾကာပါျပီ။ က်ေနာ္ကအခု ရန္ကုန္မွာ ေဆးေက်ာင္းတက္ေနပါတယ္။ ည ညဆိုရင္ ၂နာရီေလာက္မွ အိပ္ျဖစ္ပါတယ္။ ေန႕ခင္းလည္း မအိပ္ျဖစ္ပါဘူး။ သူငယ္ခ်င္းေတြက အိပ္ေဆးေသာက္အိပ္ဖို႕ ေျပာပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဘယ္အိပ္ေဆးေသာက္ရမလဲ မသိလို႕ပါ။အိပ္ေဆးေကာင္းေကာင္းေလး ရွိရင္သိခ်င္ပါတယ္။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးလည္း နည္းတဲ့ေဆးမ်ိဳးေပါ့ဆရာ။

အခု ျမန္မာနိုင္ငံမွာ အိပ္ေဆးေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးဝင္လာပါျပီ။ ေလာေလာဆယ္ကိုပဲ ျမန္မာနိုင္ငံေစ်းကြက္ထဲကို ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ အေျခစိုက္ square ကုမၸဏီက ထုတ္တဲ့ Filfresh ဆိုတာ ဝင္လာျပန္တယ္။ Filfresh ထဲမွာ Melatonin 3mg ပါဝင္တယ္။ melatonin ေဆးအေၾကာင္းအရင္က လည္း ေရးဖူးခဲ့ပါတယ္။ melatoninဆိုတာ သဘာဝထုတ္ ေဟာ္မုန္းကို တုပထားတဲ့ အိပ္ေဆးတမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ အေမရိကားFDAက melatonin ကို dietary supplement ျဖည့္စြက္ေဆး အမ်ိဳးအစားထဲမွာသာ ထည့္သြင္းထားတယ္။ အိပ္ေဆးထဲမွာ herbalပင္ေတြက ထုတ္တဲ့ေဆးအမ်ားစုဟာ ဆရာဝန္လက္မွတ္မလိုတတ္ဘူး။ ဒီေဆးက ဝင္လာတာမၾကာေသးဆိုေတာ့ ဆိုင္တို္င္းမွာ ရွိပါ့မလား မေျပာတတ္ဘူး။ 

Melatonin ဆိုတာ 

ခႏၶာကိုယ္က သဘာဝအတိုင္း ထုတ္ေပးေနတဲ့ ေဟာ္မုန္းတစ္မ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ 

လူ၊တိရိစာၦန္နဲ႕ အပင္ေတြမွာလည္း ဒီလိုေဟာ္မုန္းမ်ိဳးကို ေတြ႕ရွိရတယ္။ 

melatonin ေဟာ္မုန္းကို ဦးေနွာက္ေအာက္ေျခမွာရွိတဲ့ pineal glandကေန ထုတ္ေပးေနတယ္။ အေရျပားဆဲလ္၊ရိုးတြင္းျခင္ဆီနဲ႕ lymphocyteေတြမွာလည္း melatonin ဓာတ္ေတြ ရွိေသးတယ္။ အိပ္စက္မႈကို ျဖစ္ေစတဲ့ circadian cycleထဲမွာ melatoninရဲ႕ အခန္းက႑က အေရးၾကီးတယ္။ ညအခ်ိန္ အိပ္စက္ျခင္းကို ျဖစ္ေစတာလည္း ဒီေဟာ္မုန္းေၾကာင့္ပါပဲ။ ဆဲလ္ထဲမွာရွိတဲ့ ပမာဏဟာ ေသြးေၾကာရွိတဲ့့ ပမာဏထက္ ပိုမ်ားတာ ေတြ႕ရတယ္။ 

circadian cycleနဲ႕ အိပ္စက္ျခင္း

အိပ္စက္ျခင္းအေၾကာင္းကို ဆက္ေျပာရရင္ သာမန္အားျဖင့္ လူေတြဟာ ညအခ်ိန္မွာသာ အိပ္တတ္ၾကတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ညအခ်ိန္မွာ အိပ္စက္ျခင္းကို တားဆီးေပးတဲ့ blue light(460-480nm)ေတြ ေလွ်ာ့နည္းသြားလို႕ပဲ။ ဒါ့ေၾကာင့္ လူေတြဟာ blue lightအလင္းေရာင္ရွိတဲ့ ေန႕ခင္းဖက္မွာ မအိပ္ပဲ အလင္းေရာင္မရွိတဲ့ညအခ်ိန္ေတြမွာ အိပ္စက္ၾကတာျဖစ္တယ္။ ညေန ေနေစာင္းျပီဆိုတာနဲ႕ melatonin ေဟာ္မုန္းေတြက စတင္ထြက္ရွိလာတယ္။ စာလိုေျပာရရင္ Dim-light melatonin onsetလို႕ ေခၚပါတယ္။ wavelength 530nmေက်ာ္တာနဲ႕ ေဟာ္မုန္းစတင္ထြက္ရွိလာတယ္။ တခ်ိဳ႕အလင္းေရာင္ ရွိရင္ မအိပ္တတ္ဘူးဆိုတာ ဒီသေဘာပါဘဲ။ အိပ္ဖို႕ မ်က္စိကိုတခုခုအုပ္ေပးတဲ့အခါ blue lightေတြ မဝင္ေရာက္ရင္ melatoninထြက္လာျပီး အိပ္စက္ျခင္းကို ပိုမိုလြယ္ကူေစတာ ေတြ႕ရတယ္။ ေန႕၊ည အခ်ိန္နရီစည္းခ်က္ကို ျမင္လႊာမွာရွိတဲ့ photosensitive ganglion က အာရံုခံေပးျပီး ဦးေနွာက္မွာ ရွိတဲ့ suprachiasmatic nucleiကို ပို႕ေဆာင္ေပးတယ္။ အဲဒီကတဆင့္ လိုအပ္တဲ့ေဟာ္မုန္းေတြ ေပၚထြက္လာေအာင္ လႉံ႕ေဆာ္ေပးပါတယ္။ ဒီျဖစ္စဥ္ကို circadian cycleလို႕ နာမည္ေပးထားတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ မိုးရြာတဲ့ရက္ေတြ၊ နွင္းထူတဲ့ရက္ေတြမွာ ရာသီေအးေအး၊ခပ္ေကြးေကြး အိပ္ခ်င္တာ အလင္းေရာင္အားနည္းတဲ့အခါ ထြက္လာတဲ့ melatoninရဲ႕အာနိသင္ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

ေလယာဥ္အခ်ိန္ၾကာစီးျပီး ခရီးရွည္သြားတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ အိပ္ခ်ိန္မမွန္တာ၊ေနာက္က်တာျဖစ္ျပီး circadian cycle ေျပာင္းလဲတာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒါမ်ိဳးကို jet lag လို႕ေခၚပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ နိုင္ငံျခားခရီးရွည္သြားရတဲ့အခါမ်ိဳးေပါ့။ ေတာင္နဲ႕ေျမာက္ခရီးသြားတာ ျပႆနာမဟုတ္ေပမယ့္ ကမာၻ႕အေရွ႕ျခမ္းက အေနာက္ျခမ္းကို သြားတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ အခ်ိန္ေျပာင္းလဲမႈက မ်ားျပီး ေဟာ္မုန္း rhythmမမွန္ေတာ့ဘူး။အဲလိုမခါမ်ိဳးမွာ  melatoninဓာတ္ ျဖည့္တင္းဖို႕ လိုလာတတ္တယ္။ 

မယ္လ္တိုနင္ သမိုင္းေၾကာင္း

Melatonin ကို ၁၉၉၅ခုနွစ္မွာ အိပ္ေဆးအျဖစ္ စတင္သံုးစြဲဖို႕ တရားဝင္ခြင့္ျပဳခဲ့တယ္။ အိပ္ေဆးဆိုေပမယ့္ secondary sleep disorder ေရာဂါအခံရွိတဲ့ အအိပ္ပ်က္သူေတြမွာ အသံုးမဝင္ဘူး။ တခါတရံ ဒိုင္ယာဇီပန္လို အိပ္ေဆးမ်ိဳး ျဖတ္ျပီးတဲ့အခါ ဆက္လက္သံုးစြဲဖို႕ ေပးတတ္ၾကတယ္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ အသက္ ၅၅နွစ္အထက္ေတြမွာ သံုးစြဲသင့္တယ္။ ၂၀၀၅ေလ့လာမႈအရ ၁လေအာက္ သံုးစြဲရံုနဲ႕ အက်ိဳးမရွိနိုင္ဘူးလို႕ သံုးသပ္ၾကတယ္။ ေနာက္နွစ္မွာ ထပ္မံေလ့လာတဲ့အခါ ၃လထက္ ပိုမသံုးသင့္ဘူးလို႕ ေတြ႕ရွိျပန္တယ္။ သို႕ေသာ္ အျငင္းပြားဖြယ္ကိစၥတခုက ကေလးငယ္ေတြမွာလည္း သံုးနိုင္ေသးလားဆိုတာပဲ။ ပံုမွန္အားျဖင့္ အိပ္ေဆးေတြကို အသက္၁၈နွစ္ေအာက္ေတြမွာ အသံုးမျပဳဖို႕ တားျမစ္ထားတယ္။ အကယ္၍သံုးစြဲခ်င္ရင္ ဆရာဝန္နဲ႕ တိုင္ပင္သင့္တယ္။ သိပၸံနည္းက် ျငင္းခ်င္သူေတြက ကိုယ္ခႏၶာက ထုတ္လုပ္ေနတဲ့ ေဟာ္မုန္းမ်ိဳး ျဖစ္တာေၾကာင့္ သံုးစြဲရင္လည္း ဆိုးက်ိဳးမရွိနိုင္ဘူး သံုးသပ္ၾကတယ္။ 

နိုင္ငံျခားေစ်းကြက္မွာmelatonin ပမာဏဟာ 0.5mgကေန 10mgထိ မ်ိဳးစံုရွိတယ္။ melatonin ေပၚကာစက 3mgေဆးျပားေတြ သံုးခဲ့ၾကတယ္။ေနာက္ပိုင္းေတြ႕ရွိခ်က္ေတြမွာ 0.3mgေလာက္နဲ႕လည္း အက်ိဳးျဖစ္တာသိခဲ့ၾကတယ္။ တျခားနိုင္ငံေတြမွာ ေဆးျပား၊ေဆးရည္၊ကပ္ခြာ၊လိမ္းေဆး ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ လာတယ္။ေဆးပမာဏ1mg,1.5mg,3mg,5mg,10mgမ်ိဳးစံု ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္တိရိစာၦန္ေတြက ရရွိတဲ့ melatoninဓာတ္ေတြက စိတ္မခ်ရဘူး။ဒါ့ေၾကာင့္ ေဆးထုတ္တဲ့အခါ စိတ္ခ်ရေအာင္ ဓာတ္ခြဲခန္းမွာသာ syntheticပံုစံမ်ိဳး ထုတ္ၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕အစားအစာမွာ စားေကာင္း၊အိပ္ေပ်ာ္ေစဖို႕ မယ္လ္တိုနင္ေတြ ထည့္တတ္ၾကတယ္။  

အသံုးဝင္ပံု

Melatoninေဟာ္မုန္းရဲ႕ အသံုးဝင္ပံုက အိပ္ေစရံုတင္ မဟုတ္ဘူး။ antioxidant ဓာတ္တိုးဆန္႕က်င္ ဂုဏ္သတၱိလည္း ရွိေသးတယ္။ သူ႕ရဲ႕ ဓာတ္တိုးဆန္႕က်င္ဂုဏ္သတၱိက ဗီတာမင္အီးထက္ နွစ္ဆေလာက္ ပိုပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေရတင္မက အဆီမွာပါ ေပ်ာ္ဝင္တဲ့ဂုဏ္သတၱိလည္းရွိတယ္။ေတြ႕ရွိခ်က္တခုက ခုခံအားစနစ္ကိုလည္း ေကာင္းမြန္ေစနိုင္ေသးတယ္။ ခုခံအားစနစ္မွာ ရွိတဲ့ cytokineထုတ္လုပ္မႈကို မ်ားေစနိုင္တာေၾကာင့္ ေရာဂါပိုးမႊားေတြကို တိုက္ဖ်က္နိုင္တယ္လို႕ ယူဆဖြယ္ရွိပါတယ္။ အသက္ၾကီးသူေတြအတြက္ အဆင္ေျပတာေနာက္တခုက antiaging propertyအိုမင္းမႈကို တားျမစ္ေပးတဲ့သေဘာလည္း ရွိတယ္။ ေလ့လာမႈအခ်ိဳ႕က ေျပာတာျဖစ္လို႕ ေသခ်ာမႈမရွိေသးပါ။ 

အသံုးျပဳနိုင္ေသာ ေရာဂါမ်ား

- ညအိပ္မေပ်ာ္ျခင္း(insomnia)

- ေလယာဥ္အခ်ိန္ၾကာစီး၍ ဇီဝနာရီေျပာင္းလဲျခင္း(jet lag)

- ေသြးဆံုးကိုင္ လကၡဏာေၾကာင့္ အိပ္မေပ်ာ္ျခင္း

- ADHD ေရာဂါေၾကာင့္ အအိပ္ပ်က္ျခင္း

- အစားအေသာက္ပ်က္ျခင္း

- အရိုးပြေရာဂါ

- Sarcoidosis ေရာဂါ

ေဆးညႊန္း

• Melatonin 3-6mgကို ညမအိပ္ခင္ တစ္နာရီေလာက္ ၾကိဳေသာက္ရတယ္။ အိပ္ဖို႕ခက္ခဲသူေတြမွာ ေဆးကို ၄ပတ္ေလာက္ ဆက္တိုက္ေပးရတယ္။ 

• Jet lag ေရရွည္ခရီးသြားသူေတြမွာ အိပ္ခ်ိန္မတုိင္ခင္ တနာရီၾကိဳေသာက္ပါ။ ခရီးမထြက္ခင္ ၂ရက္ေစာေသာက္ျပီး ခရီးေရာက္ျပီး ၂ရက္ ထိ ဆက္ေသာက္ေပးရတယ္။ ကမာၻ႕အေရွ႕ဖက္ျခမ္းေဒသကို ခရီးထြက္တဲ့အခါ ညေနပိုင္းမွာ တၾကိမ္ေသာက္ျပီး ညအိပ္ခ်ိန္မွာ ေနာက္တၾကိမ္ ထပ္ေသာက္ရတယ္။

• Sarcoidosis ေရာဂါမွာ တေန႕ 20 mg ၄-၆လ ထိေသာက္ပါ။

• စိတ္က်ေရာဂါမွာ 0.125 mg ညေန ၄နာရီမွာေသာက္ပါ။ ညေန ၈နာရီမွာ ေနာက္တၾကိမ္ထပ္ေသာက္သင့္တယ္။

ေနာက္ပိုင္းမွာ ေတြ႕ရွိရတာက ေဆးကို 0.3mg(ေဆး ဆယ္ပံုတပံု)ေသာက္ရံုနဲ႕ အလုပ္ျဖစ္တာ ေတြ႕ရွိရတယ္။ အထူးသျဖင့္ ၆လ-၁၂နွစ္အတြင္းကေလးေတြမွာ 0.3mgက လံုေလာက္ပါတယ္။ သို႕သာ္ တစ္ေယာက္နဲ႕တစ္ေယာက္ တံု႕ျပန္ပံုမတူၾကဘူး။ သတိျပဳရမွာက ေဆးေသာက္ျပီး ၆နာရီအတြင္း ကားေမာင္းတာ၊အႏၲရာယ္ရွိတဲ့အလုပ္မ်ိဳး ေရွာင္ထားသင့္တယ္။

ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး

-ေခါင္းမူးတာ၊ေခါင္းကိုက္တာ ရွိနိုင္တယ္

-စိတ္တိုတာ၊စိတ္မရွည္တာ ျဖစ္နိုင္တယ္

-ေန႕ပိုင္း အိပ္ခ်င္တတ္တယ္

-စိတ္ဓာတ္က်တာ ခံစားရနိုင္တယ္

-ဗိုက္မအီမသာ ျဖစ္နိုင္တယ္

-ပ်ိဳ႕ခ်င္၊အန္ခ်င္ ျဖစ္တတ္တယ္

-ေဆးပမာဏပိုမ်ားရင္ အိပ္မက္ဆိုးမက္တာမ်ိဳး ျဖစ္နိုင္တယ္။

(အိပ္ေဆးတိုင္းဟာ ေဆးပမာဏနည္းေလ၊ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးနည္းေလ ျဖစ္ပါတယ္။)

တြဲမေသာက္သင့္တဲ့ေဆး

-ေသြးက်ဲေဆး

-ခုခံအားက်ဆင္းေစတဲ့ေဆး(စတီးရိြဳက္)

-ဆီးခ်ိဳက်ေဆး

-ကိုယ္ဝန္တားေဆးကဒ္

-အိပ္ေဆး(Diazepam)

-စိတ္မက်ေဆး(Antidepressant Medications)

-စိတ္ေဆး(Antipsychotic Medications)

သတိျပဳစရာ

အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး၊စတီးရြိဳက္ေဆး၊ေကာ္ဖီ၊အရက္၊ေဆးရြက္ၾကီးစတာေတြက မယ္လ္တိုနင္ အာနိသင္ယုတ္ေလွ်ာ့ေစတယ္။ ဘိန္း၊ယာဘ၊ယာမစတဲ့ တားျမစ္ေဆးေတြက မယ္လ္တိုနင္အာနိသင္ကို မ်ားေစတယ္။ခုခံအားခ်င္းျပန္တိုက္တဲ့ autoimmune ေရာဂါမွာ ေဆးမသံုးစြဲသင့္ဘူး။ tamoxifen နဲ႕တြဲေသာက္ရင္ ကင္ဆာေရာဂါေရာဂါသည္အခ်ိဳ႕မွာ အက်ိဳးရွိနိုင္တာ ေတြ႕ရတယ္။

၂၀၁၀ေလ့လာမႈတခုအရ ဘာ့ေၾကာင့္မွန္း ေသခ်ာမသိေပမယ့္ irritable bowel syndrome အူလႈပ္ရွားမႈမမွန္တဲ့ လကၡဏာမ်ိဳးမွာ အသံုးျပဳနိုင္တာ ေတြ႕ရတယ္။ စိတ္ဝင္စားဖို႕ေကာင္းတာေနာက္တခုက ကေလးငယ္ေတြမွာ ေတြ႕ရတတ္တဲ့ autismလို၊ADHDလိုေရာဂါေတြမွာ အသံုးျပဳနိုင္တယ္။ migraineေခါင္းတျခမ္းကိုက္၊cluster headacheလို ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာအျပင္ နားအူတဲ့ေရာဂါအေျခအေနမွာလည္း သံုးစြဲတတ္ၾကတယ္။cluster headacheလို ေခါင္းကုိက္ေဝဒနာရွင္ကို ေပးတဲ့အခါ ေဝဒနာေတြသက္သာလာတာ ေတြ႕ရတယ္။မယ္လ္တိုနင္ဓာတ္ခ်ိဳ႕တဲ့ျပီး အိပ္ေရးမဝတာေတြမ်ားလာရင္ အမ်ိဳးအစား၂ ဆီးခ်ိဳပိုျဖစ္နိုင္တာ ေတြ႕ရွိရပါသတဲ့။ အမွန္တကယ္ သက္ဆိုင္မႈရွိ၊မရွိကေတာ့ ေလ့လာမႈေတြ ဆက္လုပ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

၁.၇.၁၄