ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးမ်ား

ေခ်ာင္းဆိုးေရာဂါက အျဖစ္မ်ားတယ္။ ရာသီဥတုအေျပာင္းအလဲမွာ အျဖစ္အမ်ားဆံုးေရာဂါလကၡဏာကို ေျပာပါဆိုရင္ ေခ်ာင္းဆိုးတာကိုပဲ ညႊန္ျပရလိမ့္မယ္။ အေနာက္နိုင္ငံမွာ ေလ့လာမႈေတြလုပ္ေတာ့ ေဆးခန္းလာျပတဲ့ လူနာ ၅ေယာက္မွာ တေယာက္ဟာ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္လို႕ ေတြ႕ရတယ္။ 

ေခ်ာင္းဆိုးတာ ေကာင္းလားေမးရင္ လူနာအမ်ားစုကေတာ့ ေခါင္းခါၾကလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ တျခားဖက္ကၾကည့္ျပန္ေတာ့ ခႏၶာကိုယ္အတြက္ေကာင္းတာ ေတြ႕ရတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးလိုက္ျခင္းအားျဖင့္ လည္ေခ်ာင္းမွာရွိတဲ့ ေရာဂါပိုးမႊားေတြ၊အညစ္အေၾကး၊အကၽြဲအခြ်ဲ၊ခဲေနပိတ္ဆို႕ေနတာေတြ
ရွင္းလင္းသြားတယ္။ ဒီအခါမွာ လူကသက္သာသြားျပီး ေနလို႕ထုိင္လို႕ေကာင္းသြားတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘူး။ အသက္ရႈလမ္းေၾကာင္းတေနရာမွာ တိုက္ခိုက္ခံရတာကို ခႏၶာကိုယ္က တံု႕ျပန္တယ္လို႕လည္း သိရျပန္တယ္။ 

ေခ်ာင္းဆိုးျခင္းကိုျဖစ္ေစတဲ့ ေရာဂါေတြက မ်ားတယ္။ ဘာမွမဟုတ္တဲ့ ေရာဂါေတြကအစ ေရာဂါၾကီးေတြထိ ျဖစ္နိုင္တယ္။အေအးမိ၊တုပ္ေကြး၊ပန္းနာရင္က်ပ္၊ဓာတ္မတဲ့တာ၊ေလျပြန္ေရာင္၊ေလျပြန္ပိတ္၊တီဘီ၊နမိုးနီးယား၊အဆုတ္ကင္ဆာ၊နွလံုးေရာဂါစသည္ျဖင့္ ေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ ျဖစ္နိုင္တယ္။ တခါတရံ အစာအိမ္ေရာဂါမွာ အစာေျခရည္အထက္ ဆန္တက္ျခင္းေၾကာင့္လည္း ေခ်ာင္းဆ္ိုးတတ္ေသးတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္းဟာ သိစိတ္မဲ့တုံ႔ုျပန္မႈျဖစ္ျပီး ပံုမွန္အားျဖင့္ သူ့အလိုလို သက္သာနိုင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ သံုးပတ္ထက္ပိုျပီး ေခ်ာင္းဆိုးတာ၊ေသြးပါတာ၊အသက္ရႈရခက္တာမ်ိဳး ရွိရင္ ဆရာဝန္နဲ႕ျပသင့္တယ္။ 

ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အခါ သလိပ္မပါတဲ့ ေခ်ာင္းေျခာက္(non-productive cough)နဲ႕ သလိပ္ထြက္တဲ့ ေခ်ာင္းစို(productive cough)ဆိုျပီး အုပ္စုနွစ္ခု ရွိပါတယ္။ 

• ေခ်ာင္းေျခာက္ဆိုတာ

သလိပ္မပါတဲ့ ေခ်ာင္းမ်ိဳးကို ေခ်ာင္းေျခာက္(dry cough)လို႕ေခၚပါတယ္။ ခပ္ၾသၾသနဲ႕ တဟြတ္ဟြတ္ဆိုးျပီး လည္ေခ်ာင္းထဲက ထြက္တဲ့အသံမ်ိဳးက ေခ်ာင္းေျခာက္ျဖစ္တယ္။ ရုိးရုိးတံေထြးေလာက္ထြက္တဲ့ ေခ်ာင္းကိုလဲ ေခ်ာင္းေျခာက္ထဲ ထည့္ထားတယ္။ ေခ်ာင္းေျခာက္ အမ်ားစုက ဓာတ္မတဲ့တာနဲ႕ ဗုိင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္ေစတယ္။ 

• ေခ်ာင္းစိုဆုိတာ

သလိပ္ပါလာရင္ ေခ်ာင္းအစို(wet cough)ထဲေရာက္သြားတယ္။ ခၽြဲျပစ္ျပစ္အရည္ေတြ (အဝါ၊အစိမ္း၊အျဖဴ၊သံေခ်း၊ခပ္ညိဳညိဳ)စသည္ျဖင့္ ထြက္တာမ်ိဳးက ေခ်ာင္းစိုျဖစ္တယ္။ အမ်ားစုက ဗက္တီးရီးယားပိုးဝင္တာျဖစ္လို႕ျဖစ္ရတယ္။ ဒီအတြက္ ပဋိဇီဝပိုးသတ္ေဆးေတြ လိုလာတတ္တယ္။  

ဘယ္ေဆးေတြ သံုးမလဲ

ေခ်ာင္းေျခာက္ဆိုးတဲ့အခါ cough suppressant ေခၚတဲ့ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္းကို တားျမစ္တဲ့ေဆးေတြ သံုးရတယ္။ dextromethophan,codeine စတာေတြဟာ cough reflex ကိုတားဆီးျပီး ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့ အၾကိမ္အေရအတြက္ ေလွ်ာ့နည္းေစတယ္။ 

ေခ်ာင္းအစိုမွာေတာ့ အဓိက သံုးတဲ့ေဆးနွစ္မ်ိဳးရွိတယ္။ တခုက mucolytic ေခၚတဲ့ ခၽြဲေၾကေဆးျဖစ္ျပီး ေနာက္တခုက expectorant ေခၚတဲ့ ခၽြဲထြက္ေဆးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ mucolytic ဆိုတာ ျပစ္ခဲေနတဲ့သလိပ္ေတြကို က်ဲသြားေအာင္ျပဳလုပ္တာျဖစ္ျပီး expectorant ကေတာ့ အသက္ရႈလမ္းက သလိပ္ကို ေရနဲ႕ ထြက္သြားေအာင္ ျပဳလုပ္ေပးတာ ျဖစ္တယ္။ bromhexine ၊carbocysteine ၊ acetylcysteine နဲ႕ ambroxol စတာေတြဟာ mucolytic သလိပ္ေၾကေဆးထဲမွာ ပါတယ္။ Guaifenesin ၊ammonium chlorideနဲ႕ sodium citrate စတာေတြက expectorant ေခၚတဲ့ သလိပ္ထြက္ေဆး အမ်ိဳးအစားေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ 

သတိျပဳစရာ

ခၽြဲထြက္သလိပ္ကပ္တဲ့ ေခ်ာင္းအစိုမွာ dextromethorphanပါတဲ့ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္းကို ေလွ်ာ့နည္းေစတဲ့ ေဆးမ်ိဳး မသံုးစြဲသင့္ဘူး။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ အထဲမွာ ရွိေနတဲ့ ခၽြဲသလိပ္ေတြက အျပင္ကို ထြက္သြားမွ သက္သာမွာျဖစ္လို႕ပါ။ ဒီအတြက္ သလိပ္ေပ်ာ္ေဆးေတြ သံုးရတယ္။ ခဲေနတာေတြကို ေပ်ာ္ေစဖို႕ carbocysteine လိုေဆးမ်ိဳးသံုးျပီး ကပ္ေနတဲ့သလိပ္ေတြ ထြက္ေစဖို႕ guaifenesinပါတဲ့ ေဆးမ်ိဳးေသာက္ရတယ္။ 

ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အခါဆရာဝန္ေတြ တကယ္ေခါင္းေျခာက္ရတာက ေခ်ာင္းေျခာက္ျဖစ္ပါတယ္။ ေသာက္ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိေပမယ့္ တကယ့္လက္ေတြ႕မွာ ထင္ထားသေလာက္ အက်ိဳးမရွိတာ ေတြ႕ရတယ္။ အရင္က ဘိန္းပါတဲ့ codeine ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးေတြ ေခတ္စားခဲ့ဖူးတယ္။ ေကာင္းလည္း အင္မတန္ေကာင္းပါတယ္။ ျမန္မာနိုင္ငံမွာ အလြယ္ဝယ္လို႕ရေတာ့ ေနာက္ပိုင္းမွာ ေဆးသမားေတြလက္ခ်က္နဲ႕ တားျမစ္ပိတ္ပင္ခံရ တယ္။ 

အခုေနာက္ပိုင္း dextromethophanပါတဲ့ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးမ်ိဳးကို မရွိသံုး သံုးရတယ္။ အာနိသင္အေကာင္းၾကီး မဟုတ္ေပမယ့္ အဆိုးၾကီးထဲမွာလည္း မပါဝင္ပါ။ ဒါေပမယ့္ ဆရာဝန္ေတြကို အနီးကပ္ လိုက္ဒုကၡေပးေနတာကေတာ့ အတတ္ဆန္းတဲ့ ေဆးဝါးသံုးစြဲသူေတြျဖစ္ပါတယ္။ ပံုမွန္ပမာဏေသာက္ရင္ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေပမယ့္ ေဆးပမာဏမ်ားမ်ား(toxic dose) သံုးမိရင္ အာနိသင္ေျပာင္းသြားတယ္။ လူကေပါ့ပါး ရႊင္လန္းျပီး ေလထဲလြင့္ေမ်ာေနသလို ခံစားရတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ စိတ္နဲ့ကိုယ္ကင္းကြာသြားျပီး ရႊင္လန္းစိတ္(euphoria)ကုိ ျဖစ္ေပၚေစတယ္။ 

အမွန္ေတာ့ ေဆးရဲ႕အာနိသင္က လိုတာထက္ပိုသြားလို႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးအေနနဲ႕ ခံစားရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ 5mg/kg/dose ထက္မ်ားရင္ အဆိုပါလကၡဏာေတြ စတင္ခံစားရတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ တခ်ိဳ႕က တခါေသာက္ (၁၅)ျပားကေနအျပား (၂၀)ထိ ေသာက္ၾကတယ္။ ေဆးေသာက္ျပီး ေနာက္ရက္ေတြမွာ ေခါင္းမူး၊ေခါင္းကိုက္၊အားအင္မရွိသလို ခံစားလာရတယ္။ သံုးစြဲတာ ၾကာတာနဲ႕အမွ် ေဆးယဥ္ျပီး ေဆးအခ်ိန္အဆ ပိုလိုလာတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ တျဖည္းျဖည္းနဲ႕စြဲမွန္းမသိ ေဆးစြဲလာတယ္။ အစကတည္းက ဆရာေပါင္းမွားသူေတြကေတာ့ ပိုခံရတယ္။ ဆြီဒင္နုိင္ငံမွာေတာ့ 3g ထိေသာက္မိတဲ့ အသက္(၁၈)နွစ္အရြယ္ မိန္းကေလးတေယာက္ ေသဆံုးခဲ့ဖူးတယ္။ 

ေဆးကို တလြဲသံုးလာသူေတြၾကားမွာ တကယ္ေခါင္းကိုက္ရတာက ဆရာဝန္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေဆးသာ တားျမစ္မယ္ဆုိရင္ ဘယ္ေဆးနဲ႕မ်ား အစားထိုးၾကမလဲ။ ေဆးဆိုင္တိုင္းက အလြယ္တကူရေနတာျဖစ္လို႕ တားျမစ္ပိတ္ပင္ဖို႕ခက္ခဲတယ္။ လြယ္လြယ္ရတာျဖစ္လို႕ ခပ္လြယ္လြယ္ ဝယ္ေသာက္တဲ့အက်င့္ကို ျပဳျပင္ဖို႕မလြယ္ကူပါဘူး။ သုိ့ေသာ္ သုံးစြဲသူေတြခ်ည္း အျပစ္တင္ေနလို႕ မျဖစ္ေသးပါ။ ေခတ္အေျခအေနအရ ေဆးဝါးေတြကို အလြယ္တကူဝယ္ယူခြင့္ေပးထားတဲ့ စနစ္ေတြကိုလည္း ျပန္လည္သံုးသပ္သင့္တယ္။ 

ေခတ္၊စနစ္ဆိုတာေတြကို ေဘးဖယ္ထားျပီး မိမိလုပ္နိုင္တာကို ျပန္စဥ္းစားၾကည့္တဲ့အခါ စိတ္ပူစရာ သိပ္မရွိျပန္ေသးဘူး။ ဘာ့ေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ အေနာက္တိုင္းေဆးေတြ မေပၚခင္ကတည္းက ရုိးရာအိမ္သံုးနည္းဆိုတာေတြကို သံုးခဲ့ၾကလို႕ျဖစ္ပါတယ္။ အိမ္မွာ အလြယ္ရေနတဲ့ ပစၥည္းေတြကို ေရာစပ္လိုက္ရင္ ေစ်းလည္းသက္သာ၊အခ်ိန္ကုန္သက္သာတဲ့ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးေတြ ျဖစ္လာမွာပါ။ ဒီလို ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးေတြ ဘယ္လိုလုပ္မလဲ။ ေနာက္တပတ္မွာ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္းအတြက္ အိမ္သံုးနည္းေတြအေၾကာင္း ဆက္လက္ေဖာ္ျပေပးပါမယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

ရတနာပံုသတင္းစာ(၂၂.၉.၁၄)